Κονγκός

(Congο). Ποταμός (4.380 χλμ.) της Αφρικής, ο δεύτερος σε μήκος της αφρικανικής ηπείρου, μετά τον Νείλο, και ο δεύτερος στον κόσμο, μετά τον Αμαζόνιο, σε λεκάνη απορροής (3.690.000 τ. χλμ.) και σε παροχή νερού (75.000 κ.μ./δευτ. στις εκβολές). Είναι γνωστός και με την προηγούμενη ονομασία του, Ζαΐρ. Η περιοχή της οποίας τα νερά αποχετεύει εκτείνεται από τον Ατλαντικό ωκεανό προς τα Δ έως τις ισημερινές λίμνες προς τα Α, και περιλαμβάνει ολόκληρη τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και μέρος της Δημοκρατίας του Κονγκό, της Αγκόλα και της Ζάμπια. Ο Κ. πηγάζει στη ζώνη των συνόρων μεταξύ της επαρχίας της Κατάνγκα και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και της Ζάμπια, με δύο κύριους βραχίονες, που αποτελούν τις πηγές του. Ο ανατολικός, όπως και ο Ζαμβέζης, πηγάζει από τη βορειοανατολική Ζάμπια, στην περιοχή που βρίσκεται μεταξύ της οροσειράς Μουτσίνγκα και της ελώδους λίμνης Μπανγκουέλο (μέγιστο βάθος 1.140 μ.), απ’ όπου εξέρχεται και προχωρεί προς τα N με την ονομασία Λουαπούλα· στρέφεται ύστερα προς τα Β, διασχίζει τη λίμνη Μουέρου (μέγιστο βάθος 931 μ.), εξέρχεται ως Λουβούα και αφού περάσει τα βουνά Μιτούμπα συνενώνεται με τον Λουαλάμπα, τον μεγαλύτερο βραχίονα· αυτός αποτελεί την άλλη πηγή του Κ. –σύμφωνα με ορισμένους γεωγράφους πρόκειται, αντίθετα, για τη μοναδική πηγή του Κ.– και ξεκινάει από το υψίπεδο της Κατάνγκα, στο νοτιανατολικό άκρο της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Ο ποταμός, που έως την Κισανγκάνι ονομάζεται Λουαλάμπα, προχωρεί προς τα Β και δέχεται από τα δεξιά τον Λουκούγκα, που αποχετεύει τα νερά της λίμνης Τανγκανίκα, τον Λουάμα, τον Ελίλα, τον Ουλίντι και τον Λόουα. Λίγο βορειότερα από τον ισημερινό, σε ύψος 450 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, ο Κ. ρέει σε μια σειρά επτά αναβαθμίδων σχηματίζοντας τους καταρράκτες Στάνλεϊ, ύστερα από τους οποίους στρέφεται απότομα προς τα Δ, απ’ όπου αρχίζει ο μέσος ρους. Αυτός διαγράφει ένα ευρύτατο τόξο και αποκτά –επειδή το έδαφος παρουσιάζει τη μικρότερη κλίση– μεγαλόπρεπη και αργοκίνητη όψη, καθώς πλουτίζεται συνεχώς από τα νερά των ποταμών Λίντι, Αρουβίμι, Ιτιμπίρι, Μονγκάλα, Ουμπανγκί (ενός από τους μεγαλύτερους παραποτάμους του Κ.), Σάνγα, Λικουάλα, Αλίμα από τα δεξιά και Λομάνι, Λουλόνγκα, Ρούκι, Κασάι, Ινκίσι από τα αριστερά. Μερικές φορές πλαταίνει πάνω από 10 χλμ. και υποδιαιρείται συχνά σε διάφορους βραχίονες δημιουργώντας, στο ύψος της Κινσάσα, μια λιμναία λεκάνη, τη Στάνλεϊ Πουλ, που έχει επιφάνεια 450 τ. χλμ. Στο σημείο αυτό αρχίζει ο κάτω ρους του ποταμού, που διαπερνά ένα βαθμιδωτό φράγμα από ψαμμίτες, σχιστόλιθους και ασβεστόλιθους, πλάτους περίπου 320 χλμ., με μια σειρά από 32 καταρράκτες, γνωστούς με την ονομασία καταρράκτες Λίβινγκστον, σημειώνοντας με την κάθοδο διαφορά στάθμης περίπου 275 μ. Φτάνοντας στη Ματάντι, σχηματίζει ευρύ ποταμόκολπο, ώσπου εκβάλλει, ύστερα από 160 χλμ., στον Ατλαντικό ωκεανό. Ο τεράστιος όγκος των νερών του ποταμού γλυκαίνει το νερό της θάλασσας σε απόσταση 20 χλμ. Ο Κ. χαρακτηρίζεται από πολύ κανονική παροχή, βρόχινου τύπου, γιατί οι παραπόταμοί του αποστραγγίζουν περιοχές που βρίσκονται στα Β και στα Ν του ισημερινού. Έτσι, όταν κατά το βόρειο ηλιοστάσιο πλημμυρίζει από τις βροχές ο Ουμπανγκί και οι υπόλοιποι δεξιοί παραπόταμοι, οι αριστεροί βρίσκονται στη μικρότερη στάθμη τους· το αντίθετο συμβαίνει κατά το νότιο ηλιοστάσιο. Μολονότι σε πολλά σημεία διακόπτεται από μικρούς και μεγάλους καταρράκτες, ο ρους του Κ. και των παραποτάμων του αποτελεί δίκτυο ναυσιπλοΐας που υπολογίζεται ότι έχει μήκος 13.500 χλμ. και είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας. Παράλληλα, ο Κ. παρέχει τεράστιες δυνατότητες παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα βρίσκεται υπό κατασκευή ο τεράστιος υδροηλεκτρικός σταθμός της Ίνγκα, όπου ο ποταμός σχηματίζει καταρράκτη ύψους περίπου 100 μ. Οι εκβολές του Κ. ανακαλύφθηκαν το 1482 από τον Ντιόγκο Καν. Αργότερα έγιναν πολλές απόπειρες ανόδου του ρου προς τις πηγές. Ο εξερευνητής Λίβινγκστον έφτασε έως τον Λουαλάμπα, ενώ ο Χένρι Στάνλεϊ, σε ένα επικό ταξίδι από τη Νιανγκουέ έως την Μπόμα, που διήρκεσε τρία χρόνια (1874-77), απέδειξε ότι αυτός ήταν ένας βραχίονας των πηγών του Κ. Ο ποταμός Κονγκός αποτελεί σημαντικό δίκτυο ναυσιπλοΐας μεταξύ των χωρών που διαρρέει (φωτ. ΑΠΕ).